Funny Games

Vi er komne til den nittande sida i Acting Class, Nick Drnasos nye teikneseriebok, når ein samla klasse introduserer seg for Danielle, som utstyrt med ein lapp med ei adresse har funne vegen gjennom folketomme, tause gater, og like inn i rommet der dei er samla.

Det tause, urbane landskapet er, med sine store flater og rette liner, vakkert i si dempa, folketomme tristesse, og attkjenneleg frå teikneserieskaparen sine to føregåande bøker, Beverly (2016) og Sabrina (2018). Det same er det preglause, minimalistisk utstyrte kontorlandskapet Danielle beveger seg inn i, som skal verte arena for eit dramakurs noko utanom det vanlege, i regi av den suspekte, kvasi-karismatiske kursleiaren John Smith.

Hit kjem dei, alle som ein, men av ulike grunnar, for å finne fram til ei anna utgåve av seg sjølv, utstyrt med ei tynnhuda tru på det transformative potensialet som kan bu i det performative, i ei form for iscenesetjing som skal fungere som ei form for sjølvhjelp. Den skeptiske lesaren tenkjer fort nok at denne Smith må vere litt av ein sjarlatan, men akkurat det premisset står jo ikkje til hinder for at det kan komme til å skje interessante ting i seminarrommet.

Det gjer det då også, over dei 267 sidene som følgjer, som fører karakterane inn i scenarier som både er vonde, komfortable, forvirrande, forløysande, latterlege, traumatiserande, uutgrunnelege, og djupt forstyrrande. Fleire gonger konfronterer karakterane eiga skam og frykt, og vert rykt ut av rutinene og keisemda som pregar dei utprega amerikanske middeklasseliva deira. Dei har alle sitt, anten dei er utslettande usikre på seg sjølve (men drøymer om å vere resolutte og pålitelege), eller vil vere gode (men trur dei ikkje er i stand til det), eller er fanga i relasjonar som gjer det vanskeleg for dei å framstå som den beste versjonen av seg sjølv. For å nemne noko. Eg skal nemleg ikkje protestere når enkelte lesarar synest at persongalleriet vert for stort i Acting Class, utan at det plaga meg så veldig, heller. Eg kjem nemleg ikkje til Drnasos bok med forventningar om å engasjere meg i ein karakter si forteljing, og å kjenne på empati eller sympati eller antipati – eg er meir intellektuelt interessert, enn emosjonelt investert, i det som utspelar seg i scenene, i situasjonane dei fører oss inn i. Kanskje kan ein seie at eg møter Drnasos kjølege blikk med mitt eige kjølege blikk, eg er nyfiken på kvar han vil ta oss med dette.

Ingen folkekjær teikneserieskapar

Drnaso er ein av desse teikneserieskaparane som har nådd breitt ut, og vert meldt i prestisjetunge aviser og tidsskrift som gjerne har mindre journalistisk og kritisk stoff om teikneseriar enn om skjønnlitteratur. Då han vart nominert til Booker-prisen for Sabrina, vekte det oppsikt, for det var første gong ei teikneserieutgiving vart tildelt ei slik ære. Og det var ikkje den einaste nominasjonen boka fekk: Drnaso var også nær på å få the Eisner Award, the LD and LaVerne Harrell Clarck Fiction Prize, the Orwell Prize for Political Fiction, og the New York Public Library’s Young Lions Award. Vi vart vitne til dette velkjende fenomenet der ei teikneseriebok vert elevert til eit slags høgkulturelt uttrykk, med det utfallet at ein og annan gammal knark med forbløffing oppdagar teikneseriens potensielle kompleksitet.

Ei slik omfamning inneber sjølvsagt ein viss form for kulturell prestisje, men trass i breidda – Sabrina har komme ut i femten land – ville det vere gale å seie at Drnaso er ein folkekjær teikneserieskapar. Snarare er han ein kritikaryndling, utstyrt med ein kritisk og estetisk sensibilitet som appellerer til tolkingsglade, og tolmodige, lesarar. Ingen kan lese ei bok av Drnaso og sitje igjen med inntrykk av noko anna enn at han har høge kunstnariske aspirasjonar og ambisjonar, at han prøver å fortelje noko viktig om si eiga samtid, og at forteljingane hans rommar både kulturkritikk og ulike samfunnsdiagnosar – Sabrina gav i kraft av bruken av karakterar og plot til dømes eit skremmande presist bilde av Trumps USA. Bøkene til Drnaso har altså markante sosiologiske tilsnitt, og preg av idéroman, og dette er ikkje minst tilfellet med kuriøse Acting Class. Eg kjem ikkje til å hugse namnet på nokon av desse karakterane om eit år eller to, men boka gløymer eg nok ikkje.

Korleis skal ein så lese Drnaso? Av og til kan eg tenkje at kritikarstanden ved å halde seg til sitt ekspertiseområde ikkje alltid maktar å trekkje vesentlege liner på tvers av ulike estetiske uttrykksformer og medium. Det er sjølvsagt til å forstå, for ekspertise og djupneforståing er ikkje noko ein kan spre for breitt ut – ei verkeleg kompetent lesing krev både mediespesifikk kunnskap, og innsikter i kulturelle og historiske bakgrunnar som er viktige. Kritikken i aviser og tidsskrift er seksjonert, slik hyllene i salsstadene er det, innretta etter ei nisjetenkjing der ein kan finne det ein er på utkikk etter, slik at ingen vert dregne ut av komfortsonen.

Uforløyste og ulukkelege

Og likevel er det akkurat ønskjet om å dra det kreative prosjektet ut av ein slik sone som etter mitt syn kjenneteiknar Drnaso som kunstnar. Ei destabiliserande kraft fører forteljingane hans framover, ei interesse for ikkje berre å la karakterane utsetje seg sjølve for risiko, men også forfattaren sjølv, og lesaren. Eksperimentviljen er ikkje formmessig og narrativt nytenkjande som hos stilsikre Chris Ware, som fleire kritikarar samanliknar Drnaso med, for Ware er langt sikrare på kvar karakterane og stoffet fører han, via intrikate, snirklete omvegar, enn det Drnaso er. Med Acting Class er utfallet grunnleggjande usikkert, og det ligg noko enno uforløyst i kulminasjonen boka munnar ut i (utan at eg skal avsløre meir ved å gå i detalj om det).

Både Ware, Daniel Clowes og Ivan Brunetti – som har vore ein slags mentor for Drnaso – er alle uunngåelege referansar når ein les han, og det er nok også difor samtlege meldarar nemner desse når dei plasserer Acting Class estetisk, narrativt, og sjangermessig. Men det blir også noko føreseieleg over dette, og ei kjensle av at siste ord ikkje er sagt, gjer seg gjeldande, i alle fall for min del. Dei surrealistiske innslaga har ikkje dei same David Lynch-aktige klangbotnane som hos Clowes, og det irrasjonelle har rett og slett ikkje same plass. Drnasos utforsking av det menneskelege, og hans interesse for bestemte tendensar og samfunnstrekk i vår samtid, gjer det vel så naturleg å trekkje liner til aktørar i andre medium, til ei bestemt rekkje filmskaparar, serieskaparar, forfattarar og kunstnarar, som verkar i hans eiga tid.

Det som definerer Drnasos forteljingar er ei gjennomgåande interesse for karakterar som er uforløyste og ulukkelege individ tilhøyrande den amerikanske middelklassen, som alle opplever at levevilkåra i eit gjennomregulert, nyliberalt regime er utsette, og at det individuelle spelerommet ikkje er stort, eller ikkje eksisterer i det heile. Dei er fanga i sine liv. Idet dei gjer seg desse erfaringane, er dei tragiske, og av og til komiske, dei kan vere autentisk villfarne, eller karikert melankolske. Drnaso er fascinert av det performative og det teatrale, og plassen det har i det mellommenneskelege feltet, både på arbeidsplassen og i privatlivet – og med særleg kraft er denne interessa viktig for Acting Class.

Under lesinga av boka har tankane ofte gått til Nathan Fiedlers grenseoverskridande meta-reality-serie The Rehearsal, som eg har følgt på HBO samstundes som eg har lese Drnasos siste bok. Begge verk spør vesentlege spørsmål om enkeltindividets draum om sjølvrealisering og forløysning, i måten dei let karakterar setje sin eigen identitet i spel på, ved å setje seg sjølv i scene. Eg kan heller ikkje vere åleine om å sjå vesentlege, interessante parallellar mellom Drnasos tidvise hang til ein flat, ironiserande nihilisme som han har til felles med filmskaparar som Todd Solondz, og i nyare tid, ein regissør som Ruben Östlund. I tilfellet Acting Class er også den greske regissøren Yorgos Lanthimos eit relevant namn å nemne, med omsyn til utforskinga av det farlege farvatnet der grenselinene mellom det autentiske og inautentiske vert uklare, der latteren og tårene er nært forbundne. Lanthimos-filmar som Alps (2011), der vi følgjer ein liten trupp på fire som «spelar» nyleg avdøydde for å trøyste pårørande, eller The Lobster (2015), der single let seg institusjonalisere på eit hotell der dei får 45 dagar på å finne ein partnar, og om dei mislukkast vert omskapte til eit sjølvvalgt dyr, utset karakterar som framstår som forsøkskaniner for teatrale eksperiment der livet sjølv står på spel. Drnaso sitt blikk mot mennesket er også distansert og analytisk; det er ikkje tappa for sjarm, empati eller varme, men slike emosjonelle dimensjonar er noko vi betraktar utanfrå, snarare enn let oss rive med av.

Forstadsmelankoli

Det er ikkje vanskeleg å sjå reservasjonane som går igjen hos Drnasos kritikarar. Karakterane kan ofte vere så like at det er krevjande å skilje dei frå kvarandre. Ansikta kan ha noko blankt over seg som gjer det vanskeleg å tolke kva som bur i uttrykka deira. Acting Class er heller ikkje like stringent, eller utstyrt med ein like tydeleg narrativ motor,  som dei føregåande utgivingane. Likevel finn eg mykje å undre meg over, og grunde på. I utpenslinga av jokeren John Smith ligg det ein presis kritikk av vår tids tiltru til sjølvhjelp, til svada forkledd som livsfilosofi. Ikkje alle er glade i Drnasos stil, men eg likar dei rette, klare strekane og geometrien i ruter og rom, og synest han er særleg god på å sleppe til ei stillheit som har ei eiga eksistensiell djupne. Den aude forstadsmelankolien har ei særleg djupne hos Drnaso. Kanskje bryt han ein og annan regel, som når han demonstrativt teiknar ei snakkeboble over hovudet til ein karakter på ein måte som ikkje kan unngå å tiltrekkje seg lesarens merksemd, men i hovudsak er han ein avmålt og kontrollert estetikar, og kan gjennomlyse ei scene med ei slags epifanisk kraft om han vil. Når han smeller til med ein splash page er det alltid motivert. Der fysiognomien eller gestikken kan verte stiv, brukar han rett som det er dialogen til å styrke karaktertrekk. I Acting Class er det ofte verknadsfullt når han ikkje visuelt og stilistisk markerer skilnaden mellom det som verkeleg skjer, og det som berre skjer i ein einskild karakters psykologi. Scener i det nakne seminarrommet vert framstilt som om dei er går føre seg on location. Dette kan frå tid til anna få lesaren til å tvile på kvar vi er no, men den forvirringa kan også vere produktiv, om du er open for den slags. Og når Drnaso først ønskjer å skilje mellom skodespel og realitet, gjer han det ganske elegant og rett fram med bruk av fargar og svart-kvitt i ein sekvens mot slutten av boka.

I eit lengre portrett litteraturjournalisten D.T. Max skreiv om Drnaso som vart publisert i the New Yorker på nyåret i 2019, kjem det fram at Drnaso til å byrje med orienterte seg mot ei slagkraftig satire inspirert av amerikansk undergrunnsteikneserie og tradisjonen etter Crumb. Men biletkunstnaren Henry Darger var også ein sterk innverknad, og det var etter eit teiknekurs i regi av Brunetti at han fekk støtte av han i valet om å ta uttrykket sitt i retning av ein meir dempa realisme. Heldigvis var Brunetti ein meir påliteleg kursleiar enn John Smith.