Dei som har vorte kjende med Joe Sacco gjennom dei prisvinnande, kritikarroste dokumentarbøkene hans frå Gaza, Bosnia, og andre konfliktområde, vil verte overraska over den første utgåva av den nye serien hans, Bumf. Klassikarar som Palestina og Fotnoter i Gaza har rett som det er glimt i auget, men dei er likevel kjenneteikna av eit etterretteleg, alvorsamt, og sobert fokus mot dei stridskulturane dei nærmar seg, forankra som dei er i nære, handfaste skildringar av enkeltmenneske og deira levevilkår. Sjølv om Bumf orienterer seg skarpt og tydeleg mot det samtidspolitiske, har Sacco valt ei heilt anna tilnærming denne gongen, nemleg satiren.
Metamorfosen Nixon-Obama
Meir enn noko anna er Bumf eit uttrykk for ein massiv skuffelse over Obamas presidentembete. Under valkampen i 2008 mobiliserte han som kjend til «håpet» som retorisk figur, og fekk mange progressive til å tru på lovnader om endring etter årevis med famlande krig mot terror under Bush-regimet. Guantanamo skulle stengast, troppar skulle heim. Seks år seinare vert Obama kalla «dronepresidenten».
For å nærme seg dette sviket har Sacco tydelegvis funne det nødvendig å forlate det dokumentariske til fordel for det allegoriske. Når Bumf tek oss med inn i presidentens soverom, og Michelle Obama lener seg over mot ektemannen sin, er det saktens Richard Nixon vi får auge på under dyna. Metamorfosen er komplett. Den 44. presidenten, demokraten som vart tidenes første afro-amerikanske, viser seg å vere den 37., den notorisk løgnariske republikanaren som måtte gå i vanry. Løgna har teke håpets plass.
Gjennom luka
Bumf teiknar opp eit hallusinatorisk, apokalyptisk univers, der terrorkrigens militarisme framstår som ein del av ei større forteljing som omfattar den brutale siviliseringa av det amerikanske kontinentet, verdskrigane, den kjemiske bombinga av Vietnam – og vår eiga tids overvakingskultur og dronekrig. Når Obama viser sitt sanne andlet, er det Nixon sitt.
«Tricky Dick», som Nixon fekk som tilnamn, livnar til frå dei døde til eit samfunn der det urbane rom er prega av mistanke og frykt, der dei basale menneskerettane er hardt truga, og der teknologien har gjort krigføringa til krigsherrens (bokstavleg tala) våte drøm. Han finn seg fort til rette i presidentbustaden anno 2014. Etter å ha gumla i seg pizza hengande over skuldrene på ein kvisete dronepilot, som figurerer i bokas første sider som bombepilot under andre verdskrig, får Nixon sjølv prøve seg. Ikkje overraskande er han ein «natural» med joysticken. Men Sacco let han ikkje opphalde seg for lenge verken i det Kvite Hus, eller i verda slik vi kjenner henne. Han vert leidd gjennom ei luke, «the hatch» (ala Lost), inn i ei parallell verd, eit ekstraterritorielt, intergalaktisk rom som er ei frisone frå alle gjeldande lover – ein slags planetarisk «black site».
Raserianfall i teikna form
I dette måneliknande landskapet pågår det nærast rituelt tortur en masse av nakne, hettekledde fangar, som ikkje har gjort stort anna enn å oppføre seg på eit vis som vekkjer den overspende overvakarens mistanke. «Kva har ho gjort?», spør Nixon, om kvinna vi for nokre sider sidan har sett med overvakarens blikk, på eit gatehjørne, og som no vert avhøyrt på brutalt, degraderande vis. «Teknisk sett ingenting», svarer torturistane, som også er hettekledde, i ein nonsensisk ordlyd som kunne ha vore sitat frå ein Cheney eller ein Rumsfeld: Ho oppførte seg «ikkje akkurat mistenkjeleg, men snarare uforståeleg,» forklarar dei.
«Bumf» er slang for toalettpapir. Både med omsyn til den motiverande ideen, den politiske slagkrafta, og det tydelege ønskjet om ikkje å framstå som heva over det vulgære, representerer Bumf ei tilbakevending til satiren for Sacco, og til ein røffare tekstur i teikningane enn vi har vore vande til i seinare bøker. Bumf har noko akutt over seg, som eit raserianfall i teikna form.
Samfunnsrefsaren Sacco
Det finst tydelege ekko i anslaget i Bumf frå Saccos tidlege år som serieskapar, då han laga ein heil del satire som vitna om kor sterkt påverka han var av dei subversive undergrunnsteikneseriane og dei alternative teikneseriane frå seksti-, sytti- og åttitalet, og kulturane rundt Zap såvel som Mad, av skaparar som Harvey Kurtzman og Robert Crumb, for å nemne eit par. Karikaturen av det kolonialistiske prosjektet i «The Empire» (1986) vitna om Saccos gryande ambisjonar om å kommentere det storpolitiske og det historiske i ei slags forlenging av denne tradisjonens satiriske utbrot, og opninga av Bumf har klare forgreiningar i forteljinga.
Likevel var han heilt i byrjinga hovudsakleg oppteken av det kvardagslege, med sjølvbiografiske seriar om biblioteksjobb, turnéliv med rockeband, og frilansarbeid for The Comics Journal, der hans brillekledde persona (på den tida utstyrt med hestehale) kava seg gjennom livets mindre og større utfordringar. Det markante, politiske engasjementet, og særleg interessa for tapet av sårbare, sivile liv, kom gradvis sterkare til syne, som i overgangsforteljingane «A Disgusting Experience» (1989), «When Good Bombs Happen to Bad People» (om den britiske bombinga av Tyskland under krigen, den amerikanske bombinga av Japan i 1944-45, og USAs bombing av Libya i 1986), og «More Women, More Children, More Quickly» (om italienske og tyske luftåtak mot Malta under andre verdskrig). Særleg skarp vart den bekmørke humoren då Sacco tok til å teikne om Gulf-krigen som flimra frå amerikanske tv-skjermar tidleg på nittitalet.
Samtidig satire
Undergrunnens ikonoklastiske energi gjekk etter kvart tom, hevda teikneseriehistorikaren Joseph Witek allereie i 1989, i boka Comic Books as History. Sjølv om alt ligg til rette for at vi skal slutte oss til at Bumf representerer ei slags tilbakevending til Saccos tidlege satire, vert dette berre delvis rett. Mange lesarar har kanskje for lett for å knytte satiren i teikneserieform til etterkrigstidas motkulturelle straumar, men det satiriske var der allereie ved teikneseriens fødsel, viser Roger Sabin i Comics, Comix & Graphic Novels: A History of Comic Art. Det mest minneverdige i Bumf er verken situasjonane eller den skisse-aktige, absurde rammeforteljinga, men dei mange tablåa som fyller sidene, som ikkje vert mindre urovekkjande i lys av den ferske senatsrapporten om CIA-orkestrert tortur i stor skala. I desse bildeflatene ser eg ein teikneseriesatire som representerer noko nytt.
Mad stod i ein relasjon til fjernsynsmediet, skreiv mediefilosofen Marshall McLuhan. Saccos satiriske glød er merkt av vårt eige politiske og historiske augeblikk, der aktivismen og satiren vert tekne vare på av krefter som Occupy eller Jon Stewart. Det er ein ny, samtidig bildekultur som rår i vår eiga tid, nemleg den digitale. Spennet i referansar i Bumf gjer det naturleg å tenkje at boka går i dialog med eit viralt, grenselaust bildearkiv, for vi finn tydelege ekko frå ulike ikoniske dokumentarfotografi frå moderne tid (Alfred Eisenstaedt, Eddie Adams, Nick Ut), bitre peik til filmane til Douglas Sirk – alt kopla saman med den framste referansen i Bumf, nemleg torturfotografia frå Abu Ghraib. Desse impulsane plasserer Sacco inn i ei biletverd som minner om den vi kjenner frå ein apokalyptisk åre i målekunsten, gjennom kunstnarar som Hieronymus Bosch eller Pieter Brueghel (den eldre).
Det store, mørke poenget
Mest markant i Bumf er det gjennomgåande hovudmotivet, konstellasjonen Nixon-Obama, som utan tvil vil falle ein del lesarar tungt for hjartet. I boka Nixon’s Shadow teiknar David Greenberg opp ein slags biografi til imaget til Nixon, snarare enn det biologiske mennesket, og spør: kva for skiftande liv levte dette «imaget»? I etterordet skildrar Greenberg korleis populisten og konspiratøren Nixon fekk sitt siste comeback i si eiga gravferd for tjue år sidan, då han vart forsøkt løfta fram som statsmann – eit nytt image som passa godt for ein nyss avdød eks-president. Det ville ikkje Saccos helt, gonzo-journalisten Hunter S. Thompson, ha noko av. Han fekk oppgåva å skrive minneord for Rolling Stone, og gav det tittelen «He was a crook».
Det store, mørke poenget i Bumf er at mange av gjerningane som for førti år sidan tvinga Nixon til å gå fordi dei var kriminelle, har funne sine tilsvar i dagens rådande amerikanske politikk, med fjernstyrt, lovstridig krigføring, statleg sanksjonert tortur og overvaking, og stadig aukande klasseforskjellar. Som eit forsøk på å forstå dei siste åra sine geopolitiske transformasjonar i teikneserieform, kjem Bumf til å verte lesen saman med ei bok som Art Spiegelmans In the Shadow of Two Towers – men ho representerer ei viktigare revitalisering av tekneseriesatiren i terrortidsalderen enn det nestoren Spiegelmans no ti år gamle bok gjorde.
